ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΡΓΟΥ
Η Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων και Τεχνικών Έργων Βορείου Αιγαίου (Υ.Ν.Μ.Τ.Ε.Β.Α.), σε συνεργασία με τη Διεύθυνση Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς (ΔΙ.ΝΕ.ΠΟ.Κ.), υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού (ΥΠ.ΠΟ.Α.), ανάλαβαν την υλοποίηση της Πράξης «Καταγραφή, διάσωση και ανάδειξη της νεότερης πολιτιστικής κληρονομιάς στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου με τη χρήση αναδυόμενων τεχνολογιών και καινοτόμων εφαρμογών ΤΠΕ», ενταγμένης στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Βόρειο Αιγαίο 2014-2020», με κωδικό ΟΠΣ 5030500.
Η πράξη αφορά στην ολοκληρωμένη καταγραφή των ακινήτων μνημείων και ιστορικών κτηρίων της νεότερης πολιτιστικής κληρονομιάς (χρονολόγηση μετά το 1830) σε επιλεγμένους οικισμούς των νησιών της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου, καθώς και των άυλων πολιτιστικών στοιχείων με τα οποία συνδέονται. Τα δεδομένα της καταγραφής αποτελούν το περιεχόμενο μιας δυναμικής ηλεκτρονικής γεωβάσης δεδομένων, δημιουργώντας έτσι ένα ψηφιακό αποθετήριο καταγραφής, τεκμηρίωσης και διάσωσης του νεότερου κτηριακού αποθέματος.
Στόχος της πράξης είναι η ανάπτυξη εξωστρεφών ψηφιακών εφαρμογών με τουριστικό και εκπαιδευτικό χαρακτήρα και αντικείμενο την προβολή στοιχείων της αρχιτεκτονικής και εν μέρει της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς των καταγεγραμμένων οικισμών, αντλώντας υλικό από το ψηφιακό αποθετήριο, με σκοπό την ανάδειξη και την προβολή των νήσων της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου στο κοινό.
Ειδικότερα, η πράξη υλοποιήθηκε μέσω των ακόλουθων τεσσάρων (4) Υποέργων:
Υποέργο 1:
«Ιστορική τεκμηρίωση, καταγραφή και αποτύπωση μνημείων της νεότερης πολιτιστικής κληρονομιάς στα νησιά της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου»
Το Υποέργο 1 υλοποιήθηκε απολογιστικά και με αυτεπιστασία από την Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων και Τεχνικών Έργων Βορείου Αιγαίου και αφορά στην ψηφιακή καταγραφή περίπου δύο χιλιάδων πεντακοσίων (2.500) μνημείων και ιστορικών κτηρίων της νεότερης πολιτιστικής κληρονομιάς σε δεκαέξι (16) οικισμούς στο σύνολο των εννέα (9) νησιών της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου, συμπεριλαμβανομένης και μίας (1) θεματικής ενότητας, αυτής των Υδρόμυλων της Ικαρίας. Πιο συγκεκριμένα, οι οικισμοί/θεματική ενότητα, ανά νησί, όπου πραγματοποιήθηκαν καταγραφές είναι:
- Λέσβος: Μυτιλήνη, Καλλονή, Μήθυμνα, Μανταμάδος, Πολιχνίτος
- Λήμνος: Μύρινα
- Άγιος Ευστράτιος: Άγιος Ευστράτιος
- Χίος: Πόλη Χίου, Κάμπος
- Ψαρά: Ψαρά
- Οινούσσες: Οινούσσες
- Σάμος: Καρλόβασι, Πυθαγόρειο
- Ικαρία: Άγιος Κήρυκος, Εύδηλος, Υδρόμυλοι
- Φούρνοι: Φούρνοι
Στόχος της καταγραφής είναι η δημιουργία μιας συνολικής δυναμικής βάσης γεωχωρικών δεδομένων, με μία διακριτή ψηφιακή ταυτότητα για κάθε κτήριο, η οποία περιλαμβάνει γεωχωρικά, ιστορικά και αρχιτεκτονικά δεδομένα, φωτογραφική αποτύπωση και συλλογή στοιχείων σχετικά με τα πολεοδομικά του χαρακτηριστικά, τη μορφολογία του, την παθολογία του, την κατάσταση διατήρησής του, κ.α.
Η καταγραφή πραγματοποιήθηκε από καταγραφείς, ειδικότητας ΠΕ Αρχιτεκτόνων και Πολιτικών Μηχανικών που προσλήφθηκαν για τις ανάγκες του έργου, με επιτόπια αυτοψία στο εξωτερικό και, κατ΄ επιλογή, στον εσωτερικό χώρο των κτηρίων. Για την υλοποίηση των καταγραφών, πέραν των φωτογραφικών μηχανών, χρησιμοποιήθηκε μια προσωποποιημένη ψηφιακή εφαρμογή καταγραφής, εγκατεστημένη σε tablet που χρησιμοποιούταν από τους καταγραφείς. Με τον τρόπο αυτό, δινόταν η δυνατότητα μέρος των δεδομένων που συλλέγονταν από την επιτόπια καταγραφή να εισάγονται αυτόματα στη γεωβάση. Η περαιτέρω επεξεργασία και εισαγωγή των δεδομένων και πληροφοριών, τα οποία συλλέχθηκαν κατά την καταγραφή, αλλά και από βιβλιογραφική έρευνα και έρευνα στο αρχείο της Υπηρεσίας, έγινε στο γραφείο μέσω μιας διαδικτυακής εφαρμογής που συνδέονταν με την γεωβάση.
Τα δεδομένα της καταγραφής χρησιμοποιήθηκαν και για την ανάπτυξη μιας σειράς αλγορίθμων (ένα για κάθε οικισμό), όπου εξάγουν χρήσιμα συμπεράσματα για την επικινδυνότητα των κτηρίων και την αναγκαιότητα σωστικών παρεμβάσεων σε αυτά.
Τα δεδομένα είναι από τη φύση τους ανοιχτά (opendata) και η ηλεκτρονική γεωβάση δεδομένων, η οποία είναι δυναμική, έχει σχεδιαστεί με διαβαθμισμένη πρόσβαση, ώστε αφενός να μπορεί να εξυπηρετεί το καθημερινό έργο της Υπηρεσίας Νεωτέρων Μνημείων και Τεχνικών Έργων Βορείου Αιγαίου και άλλων αρμόδιων Υπηρεσιών και αφετέρου να μπορεί να αξιοποιηθεί από το ευρύ κοινό για εκπαιδευτικούς και τουριστικούς σκοπούς.
Λόγω του μεγάλου αριθμού των καταγεγραμμένων κτηρίων αλλά και στον δυναμικό χαρακτήρα της γεωβάσης στην πράξη υλοποιήθηκαν έξι (6) επιμέρους βάσεις γεωχωρικών δεδομένων (6 διαφορετικοί ιστότοποι – lesvos.ynmteba.gr chios.ynmteba.gr samos.ynmteba.gr limnos.ynmteba.gr ikaria.ynmteba.gr ydromyloi.ynmteba.gr), αλληλένδετες μεταξύ τους, μία για κάθε περιφερειακή ενότητα της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου και μία επιπλέον για τους Υδρόμυλους της Ικαρίας, δημιουργώντας έτσι ένα δυναμικό ψηφιακό αποθετήριο καταγραφής, τεκμηρίωσης και διάσωσης του νεότερου κτηριακού αποθέματος.
Η λειτουργία του ψηφιακού αποθετηρίου ή αλλιώς της Πύλης Γεωχωρικών Πληροφοριών (gis.ynmteba.gr) βασίζεται στη δυναμική άντληση δεδομένων από τις βάσεις γεωχωρικών δεδομένων. Η διάχυση των γεωχωρικών δεδομένων πραγματοποιείται με τη μορφή χαρτών. Μέσω της Πύλης Γεωχωρικών Πληροφοριών, εκτός από τα βασικά χαρτογραφικά εργαλεία οπτικής παρουσίασης και πλοήγησης, προσφέρονται και λειτουργίες μέτρησης αποστάσεων και εμβαδών, αναζήτησης πληροφοριών, καθώς και αναγνώρισης γεωχωρικών αντικειμένων με ταυτόχρονη εμφάνιση των αντίστοιχων περιγραφικών πληροφοριών.
Στο πλαίσιο των εργασιών του Υποέργου 1 δημιουργήθηκαν πινακίδες ψηφιακής πληροφορίας (QR) που αφορούν σε διακόσια (200) περίπου επιλεγμένα αξιόλογα κτήρια στο σύνολο των καταγεγραμμένων οικισμών, καθώς και έλαβαν χώρα ενέργειες πληροφόρησης-δημοσιότητας (συνέδριο, φυλλάδια, ιστοσελίδες, μέσα κοινωνικής δικτύωσης) της πράξης, με στόχο την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των τοπικών κοινωνιών και αρχών, αλλά και την προώθηση του έργου στο ευρύ κοινό και στους απασχολούμενους στον τουρισμό και την εκπαίδευση.
Υποέργο 2:
«Ερευνητική καταγραφή, τεκμηρίωση και ανάδειξη στοιχείων της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς τριών επιλεγμένων παραδοσιακών οικισμών της περιφέρειας Βορείου Αιγαίου»
Το Υποέργο 2 υλοποιήθηκε απολογιστικά και με αυτεπιστασία από τη Διεύθυνση Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς και αφορά στην ερευνητική καταγραφή, τεκμηρίωση και ανάδειξη της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς σε τρεις (3) οικισμούς και συγκεκριμένα, στη Μήθυμνα και στο Μανταμάδο της Λέσβου, καθώς και στο Καρλόβασι της Σάμου.
Ειδικότερη έμφαση δόθηκε στην καταγραφή και ανάδειξη:
- της οργάνωσης και της δομής των τριών οικισμών,
- των παραγωγικών δραστηριοτήτων και αγροδιατροφικών παραδόσεων,
- των παραδοσιακών τεχνών και επαγγελμάτων,
- της λαϊκής λατρείας και των εθιμικών δρωμένων
- των προφορικών μνημών και αφηγήσεων που συνδέονται με κτήρια των οικισμών
- των τοπικών όρων και τοπωνυμίων
- και τέλος την ανάδειξη του τοπίου μέσα από το έργο λογοτεχνών, εικαστικών και μουσικών που η ζωή ή και το έργο τους συνδέθηκε με τους τρεις επιλεγμένους οικισμούς.
Σε κάθε ένα από τους τρεις οικισμούς πραγματοποιήθηκε επιτόπια έρευνα και συμμετοχική παρατήρηση από δύο Κοινωνικούς Ανθρωπολόγους που προσλήφθηκαν για τις ανάγκες του έργου. Η επιτόπια έρευνα βασίστηκε σε συνεντεύξεις με πληροφορητές, οι οποίες βιντεοσκοπήθηκαν ή ηχογραφήθηκαν, με σκοπό να εμπλουτίσουν την επιστημονική τεκμηρίωση του έργου. Το αρχείο προφορικών μαρτυριών που συγκροτήθηκε συμπληρώνεται από αρχείο φωτογραφικών και βιντεοσκοπημένων αποτυπώσεων των τριών οικισμών από τους δύο ερευνητές. Η επιστημονική τεκμηρίωση βασίστηκε στα αποτελέσματα των επιτόπιων ερευνών, τη μελέτη της βιβλιογραφίας και την έρευνα πηγών.
Υποέργο 3:
«Σχεδιασμός και ανάπτυξη ψηφιακών εφαρμογών περιήγησης, τουριστικής και εκπαιδευτικής πλατφόρμας με ενσωμάτωση τεχνολογιών VR/AR»
Το Υποέργο 3 υλοποιήθηκε από την Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων και Τεχνικών Έργων Βορείου Αιγαίου με τη διαδικασία του ανοικτού δημόσιου διαγωνισμού και αφορά στον σχεδιασμό και στην ανάπτυξη τουριστικών και εκπαιδευτικών ψηφιακών εφαρμογών που απευθύνονται στο ευρύ κοινό εμπλουτίζοντας με πολυμεσικό περιεχόμενο σημεία πολιτιστικού ενδιαφέροντος.
Μέσω των τουριστικών εφαρμογών προτείνονται στον επισκέπτη αρχιτεκτονικές διαδρομές περιήγησης στους οικισμούς καθώς και θεματικές διαδρομές ανακάλυψης της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς τριών οικισμών, της Μήθυμνας, του Μανταμάδου και του Καρλοβάσου.
Οι εκπαιδευτικές ψηφιακές εφαρμογές, που αποτελούν ένα πυρήνα εκπαιδευτικών προγραμμάτων, στοχεύουν στη γνωριμία των μαθητών με την τοπική αρχιτεκτονική και παράδοση και στην ευαισθητοποίηση τους για τη διάσωση, προστασία και διαφύλαξη της πολιτιστικής τους κληρονομιάς.
Πιο συγκεκριμένα, δημιουργήθηκε μία ιστοσελίδα (visitnorthaegean.gr) στην οποία φιλοξενούνται και διασυνδέονται τόσο η τουριστική, όσο και η εκπαιδευτική πλατφόρμα που υλοποιήθηκαν στο συγκεκριμένο Υποέργο, καθώς και τα παραδοτέα των υπόλοιπων Υποέργων της πράξης.
Η τουριστική πλατφόρμα αποτελείται από δεκαέξι (16) mini-sites εξειδικευμένα για κάθε ένα οικισμό και ένα (1) mini-site για τους Υδρόμυλους της Ικαρίας. Το κάθε mini site περιλαμβάνει γενικά στοιχεία για τον οικισμό, προτεινόμενες διαδρομές πολιτιστικού ενδιαφέροντος και πρόσβαση στην αντίστοιχη γεωχωρική βάση δεδομένων, δίνοντας την δυνατότητα στον χρήστη να δει όλα τα καταγεγραμμένα κτήρια του οικισμού. Για κάθε επιμέρους σταθμό/στάση της κάθε διαδρομής είναι διαθέσιμο πληροφοριακό κείμενο, φωτογραφικό υλικό, τεκμήρια, καθώς και ψηφιακή περιήγηση μέσω φωτογραφιών τριακοσίων εξήντα μοιρών (360ο) σε επιλεγμένα σημεία πολιτιστικού ενδιαφέροντος.
Στο πλαίσιο της τουριστικής πλατφόρμας δημιουργήθηκε και ένας ψηφιακός ξεναγός για φορητές συσκευές (tablets & smartphones), για τους οικισμούς της Μήθυμνας, του Μανταμάδου και της Μυτιλήνης Λέσβου, του Καρλοβάσου Σάμου, της πόλης της Χίου και των Υδρόμυλων της Ικαρίας.
Ο ψηφιακός ξεναγός αφορά σε μια εφαρμογή περιήγησης μέσω προτεινόμενων πολιτιστικών διαδρομών με σταθμούς πληροφορίας, οπτικοακουστικού υλικού και διάδρασης επαυξημένης πραγματικότητα σε συγκεκριμένα σημεία του οικισμού. Ο χρήστης μπορεί να μεταφορτώσει την εφαρμογή του ψηφιακού ξεναγού, δωρεάν, από τις καθιερωμένες αγορές εφαρμογών κινητής τηλεφωνίας (Apple App Store και Google Play) για συσκευές τύπου Apple iOS και Google Android.
Η εκπαιδευτική πλατφόρμα (lms.visitnorthaegean.gr) προσφέρει διαδικτυακά μαθήματα με την αξιοποίηση της διαδραστικής σχεδίασης, τα οποία δίνουν την ευκαιρία σε μαθητές/τριες, και όχι μόνο, να ανακαλύψουν και να γνωρίσουν καλύτερα τη νεότερη αρχιτεκτονική και άυλη πολιτιστική κληρονομιά των οικισμών του Βορείου Αιγαίου.
Ειδικότερα, αποτελείται από πέντε ανεξάρτητα και ολοκληρωμένα εκπαιδευτικά προγράμματα, που αφορούν α) στην πόλη της Μυτιλήνη, β) στους οικισμούς Μήθυμνας και Μανταμάδου Λέσβου, γ) στο Καρλόβασι Σάμου, δ) στην πόλη της Χίου και στον Κάμπο και ε) στους Υδρόμυλους της Ικαρίας.
Υποέργο 4:
«Παραγωγή και ενσωμάτωση οπτικοακουστικού περιεχομένου στην τουριστική – εκπαιδευτική πλατφόρμα»
Το Υποέργο 4 υλοποιήθηκε από την Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων και Τεχνικών Έργων Βορείου Αιγαίου με τη διαδικασία του ανοικτού δημόσιου διαγωνισμού και αφορά στην παραγωγή οπτικοακουστικού υλικού (βίντεο) για την υποστήριξη των ψηφιακών εφαρμογών, της προβολής των νησιών, καθώς και για την υποστήριξη των ενεργειών Πληροφόρησης-Δημοσιότητας της Πράξης.
Πιο συγκεκριμένα δημιουργήθηκαν τα παρακάτω δέκα (10) βίντεο:
- ένα (1) γενικό βίντεο πολιτιστικής τουριστικής προβολής των νησιών της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου,
- πέντε (5) βίντεο πολιτιστικής τουριστικής προβολής για τα νησιά Λέσβο, Λήμνο, Χίο, Σάμο και Ικαρία, με έμφαση στην νεότερη αρχιτεκτονική κληρονομιά των οικισμών που αναφέρεται η Πράξη,
- τρία (3) εθνογραφικά βίντεο για τη Μήθυμνα και Μανταμάδο Λέσβου και το Καρλόβασι Σάμου, τα οποία περιλαμβάνουν προφορικές μαρτυρίες κατοίκων των τριών οικισμών, καθώς και εθνογραφικό υλικό που καταγράφτηκε από την επιτόπια έρευνα στο πλαίσιο του Υποέργου 2 και
- ένα (1) βίντεο Πληροφόρησης – Δημοσιότητας της Πράξης στο οποίο τεκμηριώνεται η μεθοδολογία και τα αποτελέσματα της υλοποίησης της Πράξης.
Γενικότερα, το οπτικοακουστικό υλικό που δημιουργήθηκε συμβάλει στην προβολή και ανάδειξη της αρχιτεκτονικής και άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου με έμφαση στους οικισμούς που κατέγραψε η Πράξη. Παράλληλα, η οπτικοακουστική αυτή καταγραφή αναδεικνύει την εικόνα των νησιών και καταγράφει τη μοναδικότητα των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών των οικισμών, μέσα από την προβολή χαρακτηριστικών τοποσήμων, ποικίλων όψεων της πολιτιστικής τους κληρονομιάς, καθώς και πολιτισμικών πρακτικών που συνδέονται με την ιστορία των ανθρώπων τους.
Τα βίντεο αυτά δύναται να προβληθούν σε τουριστικές εκθέσεις, σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, σε ιστοσελίδες του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου ή και άλλων φορέων, καθώς και σε κάθε άλλο πρόσφορο μέσο.
Σημειώνεται ότι όλα τα βίντεο είναι διαθέσιμα για προβολή είτε μέσω της ιστοσελίδας (visitnorthaegean.gr) της Πράξης που δημιουργήθηκε στο πλαίσιο του Υποέργου 3, είτε μέσω του «You Tube» από το κανάλι της Υπηρεσίας Νεωτέρων Μνημείων και Τεχνικών Έργων Βορείου Αιγαίου (ynmba culture). Για όλα τα βίντεο διατίθενται αρχεία υπότιτλων, τόσο στην ελληνική γλώσσα ώστε να είναι δυνατή η προσβασιμότητα από άτομα με προβλήματα ακοής, όσο και στην αγγλική γλώσσα για το ξενόγλωσσο κοινό.
Όπως διαφαίνεται από τα παραπάνω, η Πράξη επικεντρώνεται στο σύνολό της αφενός στην καταγραφή, διάσωση, προστασία και διαφύλαξη της αρχιτεκτονικής και άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς και αφετέρου στην ενίσχυση του πολιτιστικού τουρισμού στα νησιά της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου. Επιπλέον, συμβάλει στην ενημέρωση των μόνιμων κατοίκων και ιδιαίτερα της μαθητικής κοινότητας για την ιστορία των οικισμών, τα αρχιτεκτονικά και ανθρωπολογικά χαρακτηριστικά τους, τις ιδιαιτερότητές τους και κατά συνέπεια την ανάγκη διατήρησής τους και διάσωσής τους.
Το έργο υλοποιήθηκε ώστε να λειτουργήσει πιλοτικά και για τις υπόλοιπες Υπηρεσίες Νεωτέρων Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού, αφού αποτυπώνει την νεότερη αρχιτεκτονική κληρονομιά των οικισμών, εντάσσοντας ταυτόχρονα κάθε κτήριο σε ένα καινοτόμο σύστημα βαθμολόγησης και επιτρέποντας μελλοντικά την λήψη αποφάσεων και πρωτοβουλιών από την κεντρική διοίκηση και την τοπική κοινωνία για την προστασία και διάσωση των κτηρίων αλλά και της ιστορικής φυσιογνωμίας των οικισμών, δίνοντας παράλληλα την δυνατότητα δημιουργίας ψηφιακών εφαρμογών τουριστικού και εκπαιδευτικού χαρακτήρα.
Ομάδες Εργασίας
Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων και Τεχνικών Έργων Βορείου Αιγαίου
Μερόπη Φράγκου, Αρχιτέκτονας Μηχανικός – Προϊσταμένη ΥΝΜΤΕΒΑ
Μερόπη Φράγκου, Αρχιτέκτονας Μηχανικός – Προϊσταμένη ΥΝΜΤΕΒΑ
Αφροδίτη Τσαγκαράκη, Αγρονόμος Τοπογράφος Μηχανικός
Ελένη Σγουρέλλη, Λογίστρια
Ελένη Αρτέμη, Αρχιτέκτονας Μηχανικός
Ευαγγελία Μεσοχωρίτη, Αρχιτέκτονας Μηχανικός
Ανθή Σαμαρτζίδου, Πολιτικός Μηχανικός
Παρθένα Γρηγοριάδου, Αρχιτέκτονας Μηχανικός
Δήμητρα Γλεντή, Αρχιτέκτονας Μηχανικός
Ελένη Βουκλαρή, Αρχιτέκτονας Μηχανικός
Πηνελόπη Δημητράκη, Αρχιτέκτονας Μηχανικός
Ουρανία Λεοντίου, Λογίστρια
Διεύθυνση Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς
Γιάννης Ν. Δρίνης, Λαογράφος, Προϊστάμενος Τμήματος Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς και Διαπολιτισμικών Θεμάτων
Έλενα Μπαζίνη, Αρχαιολόγος-Κοινωνική Ανθρωπολόγος
Χρήστος Τσαρουχίδης, Κοινωνικός Ανθρωπολόγος
Μαρία Δουκακάρου, Κοινωνική Ανθρωπολόγος